Şöyle bir hikâye anlatılır: Bir şehir vardı, şehrin bütün sâkinleri de kördü. Filin hikâyesini işitmişlerdi. Fili görmek istiyorlardı. Onlar bu istek ve arzu içinde iken günün birinde bir kervan geldi ve o şehrin kapısına kondu. O kervanın içinde bir fil vardı. O şehrin halkı fil getirildiğini işittiler. İçlerinde en akıllı olana, gidelim fili görelim, dediler. Şehirden bir topluluk çıktı ve filin yanına geldi. Biri elini uzattı, filin kulağı geldi eline. Kalkan gibi bir şey gördü/hissetti. Bu adam filin kalkan gibi bir şey olduğuna inandı. Bir başkası elini uzattı, eline filin hortumu geldi. Direk/çomak gibi bir şey gördü/hissetti. Bu da filin direk/çomak gibi olduğuna inandı. Bir başkası elini uzattı, filin sırtı eline geldi. Taht gibi bir şey hissetti. Bu adam da filin taht gibi bir şey olduğuna inandı. Birisinin eline filin ayağı geldi. Direk gibi bir şey hissetti. Bu da filin direk gibi olduğuna inandı. Hepsi mutlu oldular ve geri dönüp şehre geldiler. Her biri kendi mahallesine gitti. Her 

bir mahallenin halkı fili görüp görmediklerini sordular. Onlar da gördük, dediler. Nasıl gördüklerini, ne şekilde olduğunu sordular. 

Birisi kendi mahallesinde filin bir çomak gibi olduğunu, başkası da kendi mahallesinde taht gibi olduğunu söyledi.Her mahalle halkı işittiklerine inandılar. Birbirleriyle karşılaştıklarında her biri başkasının aksini söylemişti. Hepsi birbirini inkâr ettiler ve kendi inancını ispat ve diğerlerininkini çürütmek için 

delil ileri sürmeye koyuldular. Kendi delilini de aklî ve naklî delil olarak 

isimlendirdiler. Birisi şöyle dedi: Anlatıldığına göre fili savaş zamanı ordunun önünde tutarlar, bu sebepten filin kalkan gibi olması lâzımdır. Bir diğeri şöyle dedi: Naklederler ki fil savaş zamanı kendini düşman askerlerinin 

üzerine atar ve böylelikle düşman askeri yenilir. O halde fil direk/çomak gibi olmalıdır. Bir başkası şöyle dedi: Nakledilir ki fil bin men ağırlığında yük taşır, ama ona bir sıkıntı gelmez. O halde fil sütun gibi olmalıdır. Bir başkası da şöyle dedi: Anlatılır ki birçok insan filin üzerine biner, o halde filin taht gibi olması gerekir. Şimdi sen kendi kendine düşün ki onlar bu delillerle medlûle, yâni file nasıl ulaşırlar? (Fil hakkında nasıl doğru bir hüküm verirler?) Bu ön bilgi olarak anlatılanlardan sonra doğru bir neticeyi nasıl elde edebilirler? Bütün akıl sâhipleri bilirler ki bu tür delilleri ne kadar ileri sürseler de filin bilinmesinden uzaklaşırlar ve medlûle, yâni file ulaşamazlar. Aralarındaki bu ihtilâf kalkmaz, belki daha da artar. Hakk’ın inâyeti erişir de aralarından birisi görmeye başlar. Fili fil gibi görür, tanır ve onlara, sizin fil hakkında konuştuğunuz, bildiğiniz şeyler doğru değildir, der. Hak Teâlâ beni görür kıldı, fili olduğu gibi gördüm. Onlar gören kimsenin sözüne inanmazlar ve şöyle derler: Senin, Allah beni görür kıldı diye söylemen, hayalden ibarettir, beynin sulanmıştır. Delilik sana sıkıntı veriyor; değilse görücü olan bizleriz. Az bir kimse dışında gören kimsenin sözünü kabul etmezler. Gerisi aynı cehâletlerinde ısrar ederler ve ondan geriye dönmezler. Aralarında gören kimsenin sözünü işiten, kabul eden ve muvafakat eden kimseyi de kâfir olarak adlandırırlar. Haber/bir konuda alınan bilgi, gözle görmek gibi değildir. Şimdi farklı mezhepleri de böyle bil. Duydun ki bu mevcudatın bir yaratanı vardır ve herkes İlâhlık zât ve sıfatlarında bir şeye inanmıştır; bunu birbirlerine anlattığında herkes birbirinin aksine itikad etmişlerdi. Herkes birbirini inkâr ettiler ve deliller ileri sürmeye başladılar. Bu konuda yazılar yazdılar; Kur’an ve sünnette kendi görüşlerine muvafık olmayanları tevil ettiler ve inançlarına göre doğruladılar. Kim insafla düşünür , taklit ve taassubu bir kenara korsa, yakin olarak bilir ki bütün bu inançlar ne aklî ne de naklî delillere göre doğrudur. Çünkü aklî ve naklî deliller tek bir itikadı gerektirir. O halde hepsinin itikadı delilsizdir.

Hepsi mukalliddir. Bir mukallidin bir başkasına yolunu kaybetmiş ve kâfir demesi nasıl uygun olur? Zira câhillikte hepsi eşittir. 

Müstakîm olan mezhep, içinde teşbîh, ta’tîl, cebr, kader, rafz ve nasbın olmadığı mezheptir. Zira kesin olarak malumdur ki bu altı mezhep Hz. Muhammed (s.a.v) zamanında olmamıştır. Ondan sonra ortaya çıkmıştır. Müstakîm olan mezheb, İslâm ehlinin ittifakıyla ehl-i sünnet ve cemâat mezhebidir. Sünnet ve cemâat’in manâsı, Rasûlullah’ın sünneti ve sahâbenin akîdesidir. Sahâbenin itikadı şudur: Allah tektir, lâyık ve uygun sıfatlarla mevsuftur. Uygun olmayan sıfatlardan münezzehtir. O’nun zâtı ve sıfatları kadîmdir; sıfatlarından hiçbiri hâdis değildir. O, hâdis olanların da mahalli değildir. Sıfatları O’nun ne aynıdır, ne de O’nun zâtının gayrıdır. Yâni ne O’dur, ne de O’ndan başkasıdır. Tıpkı on sayısındaki bir rakamı gibi. Onun için zıd, ortak, misl, şerîk, kadın, evlât, yer ve mahal, mekân söz konusu değildir. Olmasının da imkânı yoktur. Cenâb-ı Hak bir nesneden değildir, bir nesne üzerine değildir ve bir nesne içerisinde değildir ve bir şeye ile değildir, belki her şey O’ndandır, O’nunla kâimdir, O’nunla bâkîdir. O baştaki gözle görülemez, dünyâda O’nun görülmesi câiz değildir. Âhirette cennet ehli O’nu mutlaka görecektir. Kur’ân, kelâm-ı kadîmdir ve O fâil-i muhtârdır. Hayır, şer, küfür ve îmânın yaratıcısıdır. O’ndan başka yaratıcı yoktur. Kulların ve kulların fiillerinin yaratıcısıdır. Kullar kendi fiillerinin yaratıcısı değildir, ancak fâil-i muhtârdırlar. Mahlûkâtın sıfatlarından hiçbiri O’na benzemez. İnsanın “O” dediği hayal ve emsâlden hatır ve vehmine gelen şey “O” değildir. O, onun yaratıcısıdır. “O’nun benzeri hiçbir şey yoktur.” (eş-Şûrâ, 42/11) O’nun fiili illet ve ârazdan pâk ve münezzehtir. Hiçbir şey O’nun için vâcib/zorunlu değildir. O’nun peygamberler göndermesi fazlındandır. Peygamberler masumdur; peygamberler dışında kimse masum değildir. Muhammed (s.a.v) peygamberlerin sonuncusudur; insanoğlunun en mükerrem ve en bilginidir. Muhammed (s.a.v)’dan sonra Ebû Bekir gerçek halîfe ve imamdır. Hz. Ebû Bekir’den sonra gerçek halîfe ve imam Hz. Ömer’dir. Ondan sonra Hz. Osman (r.a.)’dır. İmâmet Hz. Ali ile tamamlanmıştır. Sahâbe ve ulemânın icmâsı sahabeden sonra ümmetin hüccetidir. Ulemânın ictihad ve kıyası doğrudur. Bu söylenenler hususunda Ebû Hanîfe ve Şâfiî üzerinde ittifak vardır.